Bitki Çayları ve Sağlık
Son yıllarda bitkilerin çay ya da besin olarak gündelik hayata dahili oldukça belirgin hale geldi. Bu gelişme sevindirici çünkü bitki çayları ile yapılan yüzlerce çalışma sayısız hastalık konusunda koruyucu etkileri gözler önüne seriyor. Özellikle çayı belirli seremoniler ile tüketen Çin uygarlıkları bitki çayları konusunda odak olmuş ve yol göstermektedir.
Bitki çayları konusu sandığımız kadar basit olmayan, sonuçları çok zararlı olabilecek ve hafife alınmaması gereken bir konudur. Yetkisi olmayan kişilerce teşhisi doğru yapılmamış bitki çayları ve bu çaylardan çoğunun bir araya getirilerek bin bir derde deva olduğu iddia edilen karışımlardan kesinlikle uzak durulmalıdır. Özellikle 3 dakika demlersen şu hastalığa, 8 dakika demlersen bu hastalığa iyi gelen reçeteler ile sunulan paketsiz, karışık ve belgesiz çaylardan lütfen uzak durun.
Bitkiler söz konusu olduğunda yetiştirildiği çevrede sanayi, otoyol olmamasından tutun da kurutulma şekli, taşınma ve saklama şekline kadar tüm ayrıntılar önemlidir. Kurutmanın doğru olmaması nedeniyle üzerinde üreyen aflatoksin; saklama koşullarının doğru olmaması sebebiyle üreyen basiller; yetiştirildikleri çevrenin uygunsuz olması nedeniyle zehirli ağır metaller ya da zirai ilaçlarla bulaşmış olan bitki çayları size şifa değil uzun vadede sağlık kaybı olarak dönebilir.
Eczacılar, bitkiler ve sağlık konusunda derinlemesine eğitim alan tek meslek grubudur. Gerek bitkilerin kendi içlerinde ki etkileşimi ve diğer ilaçlarla ve besinlerle etkileşimi konusu da çok önemli bir konudur; bu yüzden bu konuyu hafife almadan, kullandığınız bitkiler ve çaylar ile kullandığınız ilaçların etkileşimini eczacılarınıza danışmaktan hiç çekinmeyin.
Sizlere gündelik hayatınıza dahil ederek sağlıklı yaşam sürecinize katkı sağlayacak bitki çayları önerileri vermeden önce tüm bitki çaylarını kapsayan birkaç noktadan bahsedeceğim.
Bitki çaylarından optimum etki almak için maalesef günümüz önceliklerinden biri olan estetik kaygıyı bir yana bırakmamız gerekiyor: bitkiler çay yapmadan evvel imkân dahilinde olan en küçük parçalara bölünmelidir. Her ne kadar bütün şekilleri daha estetik olsa da içeriğini suya tam verebilmesi için bu çok önemlidir. Küçük parçalara ayrılan bitkilerin çayı bulandırmasından rahatsız olunuyorsa, bitki liflerinden elde edilen poşet çaylar tercih edilebilir.
Bir diğer önemli husus ise bitki çaylarının -eğer ki demleme ile yapılması gereken bir bitki ise çünkü bazı çaylar kaynatılarak hazırlanır örneğin bilinenin aksine siyah çay demlenmez dekoksiyon (kaynatma) yöntemi ile hazırlanır, kök bitkiler de genellikle kaynatılarak hazırlanır- demlenmesi sırasında kullanılan suyun sıcaklığıdır. Bitki çayları kaynamış, birkaç dakika dinlendikten sonra sıcaklığı 100°C dereceden 80°C derece civarlarına düşen su ile demlenmelidir. Demlenme süresince sıcaklığı 50°C derece civarlarına düşen çayı tüketmek en sağlıklısı olacaktır. Çünkü bitki çaylarını olduğundan sıcak demlemek bitki içeriğinde ki etkili bileşenlerin bozunmasına neden olabilir. Ayrıca bitki çaylarını çok sıcak tüketmenin fayda sağlamak yerine mide rahatsızlıklarına neden olduğu birçok çalışmada gösterilmiştir.
Bu konuda söyleyeceğim son şey ise bitkileri demlerken, özellikle uçucu yağ içeriği yüksek olan bitkilerde; demleme kabının ağzını kapatmaktır. Bu çok göz ardı edilir ancak çaylar demleme süresince (demleme süresi genellikle 5-8 dakikadır) ağzı kapalı bekletilmelidir. Böylece faydalı içeriklerden maksimum düzeyde fayda sağlamış oluruz. Buna verilecek en belirgin örnek nane limon çayı olacaktır; nane limon çayı kaynatılmaz, demlenir ve hem nanenin hem de limonun yüksek uçucu yağ içeriğinden dolayı ağzı kapalı olarak demlenmelidir.
Şimdi gündelik hayatınızda yer vererek sağlığınızı destekleyeceğiniz 5 bitki çayı önerisi vermek istiyorum:
- Yeşil çay
Latince adı: Camellia sinensis
Yeşil çay sıklıkla duyduğumuz bir bitki. Çok kuvvetli antioksidan içeriğe sahip olan yeşil çay bağışıklık sistemimiz için bayram havası estirecek kadar sağlıklıdır. Çünkü yeşil çay oldukça güvenli kullanım imkanı sunan bir bitkidir. Günde 5 bardağa kadar güvenle tüketilebilir. Özellikle kanser başta olmak üzere kalp damar hastalıkları ile ilgili birçok hastalık ile yeşil çay ilişkisi araştırılmış; koruyucu etkileri gösterilmiş. Bu çok güzel değil mi? Ben bu güce hayran oluyorum. Günlük kendinize vereceğiniz birkaç kupalık bitki çayı aralığı size sayısız koruyucu etki sunuyor.
Yeşil çaya karşı lezzet açısından büyük bir önyargı var. Özellikle ülkemizde ki siyah çay alışkanlığı bu durumu daha da kötü etkiliyor. Yeşil çayın lezzetini kendiniz için içilebilir aralığa getirmek için tarçın ve zencefil kullanılabilir; tarçın ve zencefilin yeşil çayın etkinliğini artırdığını gösteren çalışmalar da vardır. Böylece hem lezzeti güzelleşmiş hem de daha etkili hale gelmiş olur. Aslında yeşil çay, siyah çay ve beyaz çay aynı bitkiden elde edilen çaylardır. Siyah çay fermente edilir, beyaz çay ise tomurcuk diyebileceğimiz yeşil çayın tam açmamış en üst yapraklarıdır. Antioksidan kapasitesi en yüksek olanı beyaz çaydır.
Yeşil çay ve beyaz çayın harika bir etkisi var: vücutta yağ üretimini engelleyip, yağ yıkımını artırıyorlar. Kilo kontrolü için de gün içi beslenmeye dahil etmek çok akıllıca olacaktır.
Altın Bilgi: Hepsinin üstünde, benim de yeni öğrendiğim harika bir bilgi vereceğim size. Beyaz çay, size daha sıkı, ışıl ışıl, esnek ve güzel bir cilt sağlıyor. Nasıl? Beyaz çay; kollajeni parçalama etkisini ve elastini (elastin cilde esneklik veren biyomoleküldür) parçalama etkisini baskılayıcı etkinlik gösteriyor. Bu da bizlere sıkı ve esnek bir cilt sağlıyor.
Uyarı: Yeşil çay 5-8 dakikadan uzun süre demlendiği zaman suya geçen klorojenik asit ve tanen sebebiyle mide rahatsızlıkları yaşanabilir.
- Ihlamur çayı
Latince adı: Tilia platyphyllos
Ihlamur en güvenli bitkiler arasında sayılabilir. Bebeklerde bile kullanımı güvenlidir. Müsilaj içeriği sebebi ile yumuşatıcı etkisi vardır; bu yumuşatıcı etkisinden mide-bağırsak sağlığında, üst solunum yolu enfeksiyonlarında, kabızlıkta, öksürükte yararlanabiliriz.
Altın Bilgi: Ihlamurun etkinliğini yaklaşık 50-60 kat artırma imkanımız olduğunu biliyor muydunuz? Yapılan bir çalışma, ıhlamur çayına eklenen balın ıhlamurun etkinliğini 58 kat artırabileceğini göstermiş. Ihlamurun demlenmesi ardından ılıkken bal ilave ederek alacağımız faydayı onlarca kat artırabiliriz. (Balın kalitesi çok önemli elbette.)
Uyarı: Müsilaj içeriği nedeniyle emilimini etkileyebilecek ilaçlarla almamak, 1-2 saat aralık bırakmak önemlidir.
- Zeytin ağacı yaprağı çayı
Latince adı: Olea europaea
Zeytin yaprağı çayı benim de hayatıma çok geç dahil ettiğim ve bu konuda çok pişman olduğum bir bitki. Zeytin yaprağı çayı gerçekten çok lezzetli bir çay. Antiviral etkinliği çok yüksek, ciddi enflamasyon giderici etkinlik gösteren ve antioksidan kapasitesi yüksek, on parmağında on marifet bir bitki zeytin yaprağı. İçeriğinde ki oleuropein maddesi antikanser etkinlik çalışmalarında başarılı sonuçlar vermiştir. Sık sık yaşadığınız mide bağırsak sorunlarınız varsa günlük rutine zeytin yaprağı çayını eklemeyi tercih ederek rahatlayabilirsiniz. İnsülin direnci olan, kolesterol dengesizliği olan ya da yüksek tansiyonlu bireylerde zeytin yaprağı çayı çok etkilidir.
Zeytin yaprağı medeniyetler boyu birçok temsili taşımış bir bitki olarak bizim medeniyetimizde de barışı temsil eder. Nedense, belki sadece benim yüklediğim bir anlam bile olabilir, zeytin yaprağının tabiri caiz ise bu kutsallığının yaşlanma karşıtı etkinliği ile bağlantılı olduğunu düşünüyorum. Bilinen en etkili anti-aging bitkilerdendir zeytin yaprağı. Yaşlanmayı yavaşlatmak için zeytin yaprağı çayını kullanmak çok akıllıca olacaktır.
Altın Bilgi: Zeytin yaprağı çayı içeriğinde ki maddeler sayesinde tokluk hormonunu uyarır, tokluk hissi verir. Kilo kontrolünde destekleyici olacaktır.
Uyarı: Diyabet tanısı, yüksek tansiyon ve pıhtılaşma bozukluğu tanısı ile ilaç kullanan kişilerde zeytin yaprağı çayı eczacı ve doktor danışmanlığında kullanılmalıdır.
- Melisa çayı
Latince adı: Melissa officinalis
Yerel olarak oğulotu adıyla bilinir melisa bitkisi. Değeri bilinmeyen bir bitki olduğunu düşünüyorum melisanın, çok kıymetli etkileri var ama ne yazık ki teşhisi doğru yapılmıyor ve buna bağlı olarak yanlış kullanılıyor.
Üniversite yıllarında derse gelmeden önce hepimizin farklı yerlerden melisa satın alıp gelmesini istemişti hocamız. Yaklaşık 80 kişilik sınıfta yalnızca bir iki kişi doğru melisa ile gelmişti. Melisa yaprağını ufalayınca elimizde çok hoş bir limon kokusu kalır. Sırf bu nedenle melisa, limon otu olarak bilinen Aloysia triphyla ile karıştırılmaktadır. Melisanın çok kıymetli etkileri ne yazık ki limon otunda yok ve teşhisi doğru yapılmadığı için pek çok yerde melisa değil limon otu satılıyor. Melisa çayı koyu renk yapraklı, ufalanınca limon kokuludur. Limon otu ise açık renk ve uzun, damarlı bir yaprak yapısına sahiptir.
Hafif ve orta seviye sinir sistemi rahatsızlıklarında melisa çayı güvenle tercih edilebilir. Rahat bir uyku için akşamları içilen melisa çayı biçilmiş kaftandır. Gün içinde maruz kaldığımız stresin dışında radyasyonu da vücudumuzdan atmaya yardımcı olur.
Altın Bilgi: Umut vadeden bir çalışmada, kıymetli melisa bitkisi özellikle Alzheimerlı hastalarda huzursuzluğu gidermiş ve hayat kalitesini artırmıştır.
Uyarı: Sinir sistemi üzerine etkili ilaçlar ve hormon ilaçları kullanan hastalarda dikkatli olunmalıdır.
- Papatya çayı
Latince adı: Matricaria recutita
Papatya çayı, en güvenli kullanılabilen bitkilerdendir. Ihlamur gibi bebeklerde dahi kullanımı güvenlidir. Papatya enflamasyon giderici ve yara iyi edici etkileri bilinen bir bitkidir. Mide rahatsızlıklarında güvenle rahatlatıcı amaçla tercih edilebilir, mide-bağırsak spazmlarını geçirici etkisi belirgindir, gastritte gösterilmiş etkinliği mevcuttur.
Altın Bilgi: Papatya, anal ve genital bölge hastalıklarında yıkama ya da banyo olarak kullanılabilir.
Uyarı: Tıbbi papatya, teşhisi zor ve önemli bir bitkidir. Piyasada ki papatyaların çok büyük çoğunluğu tıbbi papatya değildir. Bu durum oldukça risklidir çünkü çok fazla papatya türü olması ve bunların içinde toksik etkileri bulunan papatyaların da bulunması sağlığımız için hiç beklenmediğimiz etkilerle karşı karşıya kalmamız anlamına gelir ne yazık ki… Güvenilir markaları tercih etmek önem kazanmaktadır.
Gündelik hayatımda her zaman kullandığım beş bitkiyi sizin için tüm bildiğim şekliyle aktarmaya çalıştım. Umarım faydasını görürsünüz. Çayınız şifanız olsun.
Çayların güvenle temin edileceği yerler de çok önemli. Kendi kullandığım çayları aşağıda ki listede derledim. Bunlar dışında Tabimer de güvenle bitki çayları temin ettiğim yerlerden biridir.